Sapanca Gölü, Marmara Bölgesi'nde yer alan tektonik kökenli bir tatlı su gölüdür. Sakarya ilinin 12 km batısında, Kocaeli ilinin ise 27 km doğusunda konumlanmıştır. Gölün doğusu Sakarya, batısı ise Kocaeli il sınırları içerisindedir. Güneyde Samanlı Dağları, kuzeyde ise Kocaeli Penepleni olarak adlandırılan morfotektonik yapılar ile Kuzey Anadolu fay hattının kuzey segmentleriyle sınırlandırılmış olan Kocaeli-Sapanca koridoru üzerinde yer alır. Neotektonik dönemde çek-ayır havza olarak gelişen bu koridor, 1999 depreminde yüzey kırığıyla Sapanca Gölü'ne girmiş ve gölde 600 metre sağa doğru kayarak kuzeybatı tarafından çıkmıştır. Bu durum, uzun vadede göldeki çökme süreçlerini kontrol altına almıştır.

Sapanca Gölü, doğuda Sakarya Nehri, batıda İzmit Körfezi arasında yer alır. Deniz seviyesinden yaklaşık 33 metre yükseklikte olup, doğu-batı hattında 16 km uzunluğa ve kuzey-güney hattında ise 5 km genişliğe sahiptir. Gölün yüzölçümü 46,9 km², su havzasının alanı ise 296 km²'dir. En derin noktası 53 metre civarındadır. Göl tabanı, batı ve kuzeydoğuda yükselmekte olup, kuzeyden güneye ve güneydoğuya doğru fay kontrollü şekilde sarp çanak duvarlarıyla çevrilidir.

Sapanca Gölü'nün ortalama derinliği 36 metredir ve yaklaşık hacmi 1,7 km³'tür. Deniz seviyesinden yüksekliği 33 metre olan göl çanağının en çukur noktası deniz seviyesinin 28 metre altındadır. Sapanca Gölü'nün seviyesindeki değişimlerin başlıca nedeni depremlerdir. En önemli değişim, 1967 yılındaki Mudurnu depremi sonrasında yaşanmıştır. Göldeki fazla sular, doğuda Çark Suyu'nu oluşturur.

Sapanca Gölü, dağlardan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydeki dereler doğudan batıya doğru sırasıyla Arifiye, Kuruçeşme, İstanbul, Mahmudiye, Kurtköy, Yanık ve Kuruçay'dır. Kuzeyde ise Cehennem, Aygır, Altıkuruş, Çakalöldü, Maden, Kuru, Liman, Fındık, Eşme, Tuzla, Balıkhane ve Çiftepınar dereleri yer alır. Bu derelerin dışında, göl içerisindeki kaynaklar da Sapanca Gölü'nü besler. Göl çevresindeki gözlem istasyonları sayesinde su seviyesi sürekli kontrol altında tutulur. Genellikle kış ve ilkbahar mevsimlerinde gölün su seviyesi yükselirken, sonbaharda ise azalır.

Sapanca Gölü çevresinde 28 familyaya ait 69 kuş türünün yaşadığı tespit edilmiştir. Bu kuşlardan 29 tür mevsimsel olarak göl çevresinde bulunur, 23 tür yaz döneminde, 12 tür kış döneminde, 5 tür ise yılda yalnızca bir kez gölden geçer. Göl çevresinde en fazla görülen kuş türlerinden biri olan dikkuyruk, nesli tükenme tehlikesi altındadır. Yaz döneminde görülen kuş türleri oldukça fazladır; kışın ise göl çevresindeki kuş popülasyonu sayıca artış gösterir.

Sapanca Gölü, bölgenin ekosistemi ve ekonomisi açısından büyük bir öneme sahiptir. Göl, çevresindeki tarım arazileri için sulama suyu kaynağı olmasının yanı sıra, içme suyu temininde de kullanılır. Ayrıca, göl ve çevresi, doğa turizmi ve rekreasyon faaliyetleri için ideal bir alan sunar. Su sporları, balıkçılık ve doğa yürüyüşleri gibi aktiviteler, bölgeye önemli ölçüde turistik çekicilik kazandırır.

Sapanca Gölü, yerel halkın yaşam kalitesini artıran ve bölge ekonomisine katkı sağlayan önemli bir doğal kaynaktır. Aynı zamanda, gölün korunması ve sürdürülebilir kullanımı, ekosistem dengesi ve biyolojik çeşitliliğin devamlılığı açısından kritik bir öneme sahiptir.