Göl Çeşitleri
Ülkemiz, göl bakımından oldukça zengin bir coğrafyaya sahiptir. Göller, karalar üzerinde çeşitli doğal ve yapay süreçler sonucunda oluşmuş su kütleleridir. Okyanus ve denizlerden bağımsızdırlar ve genellikle çukurlar içerisinde birikirler. Göllerin oluşumu, yeraltı suyu veya yüzey suyu gibi farklı kaynaklardan etkilenebilir. Göl çeşitleri genel olarak iki ana kategoriye ayrılır: doğal göller ve yapay göller.
Doğal Göller
Doğal göllerin oluşumunda iç ve dış kuvvetler etkili olur. Bu göller, insan müdahalesi olmaksızın çukurlarda suyun birikmesiyle meydana gelirler.
- Karstik Göller: Karstik taşlardan oluşan tabakaların yer aldığı obruk, dolin, uvala ve polye gibi çukurlarda suyun birikmesiyle oluşur.
- Buzul Göller: Dördüncü zamanda yeryüzü şekillenmesinde aktif rol oynayan buzulların erimesiyle oluşmuş çukurlara suyun dolmasıyla meydana gelir. Bu tür göllere sirk gölleri de denilebilir.
- Set Gölleri: Vadilerde, koylarda veya benzeri çukurlarda çeşitli sebeplerden dolayı önlerinin kapanmasıyla oluşan göllerdir.
- Kıyı Seti Gölleri: Deniz kıyılarında, küçük körfezlerin önlerinde, akıntı ve dalgaların biriktirdiği kıyı setleri veya kordonlarla kapanması sonucunda oluşan göllerdir.
- Tektonik Göller: Yer kabuğunun tektonik hareketler sonucunda oluşan çanaklardaki göllerdir. Yeryüzündeki büyük göller genellikle bu şekilde oluşur. Örneğin, Asya'daki Aral, Hazar, Baykal ve Balkas gölleri; Orta Doğu'daki Lut gölü bu tür göllerin başlıca örneklerindendir.
- Volkanik Göller: Volkan konilerinin üzerindeki kaldera ve krater çukurları ile volkan konilerinin etrafındaki maar çukurlarında oluşmuş göllerdir.
- Volkan Set Gölleri: Volkan konilerinden meydana gelen lavların, vadilerin veya benzer çukurların önünü kapatmasıyla oluşmuş göllerdir.
- Alüvyal Set Gölleri: Akarsuların biriktirdiği malzemelerin zamanla genişleyerek akarsu vadisinin ağzını kapatması sonucu geride kalan alanlarda oluşan göllerdir. Heyelan set gölleri ise heyelan olayları sonucunda yamaçlardan inen kütlelerin akarsu vadilerini kapatmasıyla oluşur.
- Moren Seti Gölleri: Buzulların aşındırdığı malzemelerin buzul dillerinin erime sınırına kadar taşınarak buzul vadisi önünde setler şeklinde birikmesiyle ve setlerin gerisinde oluşan göllerdir. Bu tür göller, Kanada'nın kuzeyinde ve İskandinav Yarımadası'nda yaygın olarak bulunur.
Yapay Göller
Yapay göller, birçok amaç için oluşturulabilir. Barajlar yaparak elektrik enerjisi üretmek, içme suyu temini, sulama veya su baskınlarından koruma gibi sebeplerle insanlar tarafından akarsu vadilerinde yapılan setlerle oluşturulan göllerdir. Ülkemizdeki başlıca yapay göller şunlardır:
- Atatürk Barajı
- Keban Barajı
- Kılıçkaya Barajı
- Sarıyer Barajı
- Karakaya Barajı
- Hirfanlı Barajı
- Menzelet Barajı
- Demirköprü Barajı
- Seyhan Barajı
- Arpaçay Barajı
|
.jpg "Işıklı Gölü Oluşumu ve Özellikleri")
Doğal göllerin oluştuğu çukurların tam olarak nelerden kaynaklandığını nasıl anlayabiliriz? Mesela karstik göllerle buzul göllerinin farklılıklarını gözlemlemek için hangi özelliklere bakmalıyız?
Cevap yazMerhaba Uyguner,
Doğal göllerin oluştuğu çukurların neden kaynaklandığını anlamak için birkaç önemli jeolojik ve çevresel faktörü incelemek gerekmektedir. Karstik göller ve buzul göllerinin farklılıklarını gözlemlemek için şu özelliklere bakabilirsiniz:
1. Karstik Göller:
- Jeolojik Yapı: Karstik göller, genellikle kireçtaşı, dolomit gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu bölgelerde oluşur. Bu nedenle, çevrede kalkerli yapılar ve mağaralar bulunabilir.
- Su Kaynağı: Karstik göllerde su, yer altı sularının yüzeye çıkmasıyla birikmektedir. Bu göllerin beslenme kaynakları genellikle yer altı su yollarıdır.
- Göl Şekli ve Yüzeyi: Karstik göllerin yüzeyi ve şekli düzensiz olabilir, çünkü erime süreci genellikle düzensiz çöküntüler oluşturur.
2. Buzul Gölleri:
- Jeolojik Yapı: Buzul gölleri, buzulların erimesi ve hareketi sırasında oluşan çukurlarda meydana gelir. Bu nedenle, çevrede moren adı verilen buzultaş birikintileri bulunabilir.
- Su Kaynağı: Buzul gölleri, doğrudan buzulların erimesiyle beslenir. Bu göllerde su, genellikle soğuktur ve eriyen buzullardan gelir.
- Göl Şekli ve Yüzeyi: Buzul gölleri, genellikle U şeklinde vadilerde veya buzulların aşındırdığı derin çukurlarda oluşur. Yüzeyleri daha düzenli ve derin olabilir.
Bu özellikler, karstik ve buzul göllerinin ayırt edilmesine yardımcı olabilir. Umarım bu bilgiler size faydalı olmuştur.
Sevgiler,